W ostatnim czasie często zdarza się, że sprzedawca (czy nawet producent) uchyla się od odpowiedzialności z tytułu wady rzeczy sprzedanej podnosząc, że kupujący w chwili zakupu rzeczy mógł wadę zauważyć. W konsekwencji sprzedawcy wskazują, że taka wiedza o wadzie kupującego zwalania go od odpowiedzialności. Co więcej, zdarzają się przypadki, że sprzedawca wręcz oczekuje od kupującego, aby w chwili zakupu podjął czynności faktyczne mające na celu zbadanie stanu rzeczy tj. czy jest ona wolna od wad.

W orzecznictwie sądowym przyjęło się, że wiedza nabywcy o wadzie, w świetle art. 557 § 1 k.c., nie zwalnia sprzedawcy od odpowiedzialności z rękojmi - gdy nabywca nie zauważył wady w chwili zawarcia umowy na skutek własnego niedbalstwa (nawet - przyp. autora). W przepisach bowiem kodeksu cywilnego brak jest uzależnienia odpowiedzialności z tytułu rękojmi sprzedaży od tego, czy wada ma charakter jawny. Wprawdzie w praktyce obrotu przetrwało znane dawnemu kodeksowi zobowiązań (art. 323 k.z.) pojęcie wady jawnej (zatem również będące jego przeciwieństwem pojęcie wady ukrytej), to nie ulega jednak wątpliwości, że odpowiedzialność z tytułu rękojmi sprzedaży uregulowana w kodeksie cywilnym nie zależy od tego charakteru wady. W myśl art. 557 k.c., aby nastąpiło zwolnienie sprzedawcy od odpowiedzialności z rękojmi, kupujący musi wiedzieć o wadzie i nie podlega badaniu kwestia, czy powinien był wiedzieć na przykład dlatego, że wada rzeczy była jawna. Wynika stąd, że na gruncie kodeksu cywilnego nie ma znaczenia podział na wady jawne i ukryte, a odpowiedzialność z tytułu rękojmi sprzedaży jest niezależna od podziału na te wady (vide: teza 4 Z. Gawlik, Komentarz do art. 557 Kodeksu cywilnego). Podobnie m.in. w wyroku z dnia 29 czerwca 2000 roku, V CKN 66/00, Lex nr 52580. Sąd ten orzekł: w myśl art. 557 kc, aby nastąpiło zwolnienie sprzedawcy od odpowiedzialności z rękojmi, kupujący musi wiedzieć o wadzie i nie podlega badaniu kwestia, czy powinien był wiedzieć np. dlatego, że wada rzeczy była jawna. Wynika stąd, że na gruncie kodeksu cywilnego nie ma znaczenia podział na wady jawne i ukryte.

Zatem, wskazać należy, że zapatrywanie, iż nabywca wie o wadzie, co w świetle art. 557 § 1 kc - zwalnia sprzedawcę od odpowiedzialności z rękojmi - gdy nie zauważył jej w chwili zawarcia umowy na skutek własnego niedbalstwa, nie ma oparcia w przepisach kodeksu cywilnego, ponieważ brak w nim uzależnienia odpowiedzialności z tytułu rękojmi sprzedaży od tego czy wada ma charakter jawny. Ponadto, powódka nawet nie miała obowiązku zbadania rzeczy (a na pewno tak wnikliwego, by wady te wykryć). Zresztą regułą jest, że kupujący nie ma takiego obowiązku, chyba że zbadanie rzeczy jest w danych stosunkach przyjęte (art. 563 kc). W orzecznictwie przyjmuje się, że kupujący, mając oczywiście prawo zbadania nabytej rzeczy, nie jest obciążony prawnym obowiązkiem czujności ani szczególnego badania rzeczy. Z tego wynika, że skoro badanie rzeczy jest uprawnieniem kupującego, to nie mogą go spotkać żadne ujemne skutki w razie, gdyby z uprawnienia zbadania rzeczy nie skorzystał.

W praktyce wskazane wyżej procesy toczą się najczęściej z powództwa kupującego (powoda), który żąda - odstępując od umowy - zwrotu ceny. Najczęściej chodzi o maszyny produkcyjne, czy sprzęt rolniczy, który z natury rzeczy jest złożony i nie jest możliwe stwierdzenie wady, zaś eksploatacja takich urządzeń dopiero z czasem weryfikuje ich stan techniczny.

Oczywiście, w obrocie profesjonalnym, czyli sprzedawca (przedsiębiorca) - kupujący (przedsiębiorca) obowiązuje podwyższona miara staranności w przestrzeganiu procedury z rękojmi, czy gwarancji, którą należy zachować, celem uniknięcia niepotrzebnych zarzutów w przyszłości. Z kolei, sam proces sądowy wymaga od powoda udowodnienia wady rzeczy oraz prawnego skutku odstąpienia od umowy, zgodnie z prawem. Postępowanie dowodowe jest zazwyczaj wieloetapowe albowiem po pierwsze sprowadza się do przesłuchania świadków oraz po drugie konieczne jest przeprowadzenie złożonych opinii sądowych (dowodu z opinii biegłych). Ponadto, istotne są liczne dowody z dokumentów, w tym wezwań do sprzedawcy i oświadczenia o odstąpieniu od umowy. Ciężar udowodnienia faktów pozytywnych spoczywa na powodzie (art. 6 k.c.) pod rygorem przegrania procesu.

Dariusz Grabarczyk - adwokat.