Konflikt osobisty pomiędzy współwłaścicielami rzeczy wspólnej np. budynku mieszkalnego może stanowić przeszkodę w jej podziale pomiędzy współwłaścicieli i przyznania jej własności, z obowiązkiem spłaty lub dopłaty, jednemu lub kilku współwłaścicielom.

W praktyce kwestia ta ma podstawowe znaczenia w postępowaniach np. o dział spadku i podział majątku wspólnego po rozwodzie.

Mianowicie, zgodnie z art. 211 k.c., ale też art. 212 k.c., podział fizyczny składników majątku wspólnego jest, co prawda, podstawowym sposobem działu masy majątkowej, ale zasada ta podlega pewnym ograniczeniom. W sytuacjach bowiem, w których podział taki byłby sprzeczny z przepisami ustawy lub społeczno-gospodarczym przeznaczeniem rzeczy albo pociągałby za sobą istotną zmianę rzeczy lub znaczne zmniejszenie jej wartości, podział fizyczny rzeczy jest niedopuszczalny.

W orzecznictwie przyjmuje się, że podział fizyczny jest podstawowym sposobem zniesienia współwłasności, preferowanym przez ustawodawcę. Oznacza to, że w sytuacji, gdy zniesienie współwłasności następuje z mocy orzeczenia Sądu, powinien on brać pod uwagę przede wszystkim ten sposób wyjścia ze wspólności, chyba że nie są nim zainteresowani sami współwłaściciele. Przez podział fizyczny należy przy tym rozumieć także wyodrębnienie własności lokali. Właściwości fizyczne przedmiotu i prawne następstwa ustanowienia odrębnej własności lokali (przymusowa współwłasność) stawiają właścicieli takich lokali wobec konieczności pozytywnego ułożenia wzajemnych stosunków dla zachowania wspólnej substancji, a w ostateczności - żądania rozstrzygania spraw zarządu przez Sąd. Sam tylko wzgląd na stosunki osobiste istniejące między współwłaścicielami nie może niweczyć wynikającego z art. 211 k.c. uprawnienia do otrzymania części rzeczy wspólnej w naturze. Prowadzi to do wniosku, że odmowa ustanowienia przez Sąd odrębnej własności lokali może mieć miejsce tylko wówczas, gdy za odmową tą przemawia nie sama konfliktowa sytuacja między współwłaścicielami, lecz całokształt okoliczności sprawy.

W postanowieniu z dnia 7 kwietnia 2000 r., IV CKN 8/00, Sąd Najwyższy trafnie orzekł jednak, że poważny konflikt istniejący między współwłaścicielami może uzasadniać odstąpienie przez Sąd od zniesienia współwłasności przez ustanowienie odrębnej własności lokali. Jest on bowiem jedną z istotnych okoliczności, która powinna być brana pod uwagę przy decyzji o zniesieniu współwłasności przez ustanowienie odrębnej własności lokali.

Oczywiście obowiązkiem strony, która nie chce, aby Sąd dokonał fizycznego podziału rzeczy, jest wykazanie poważnego konfliktu pomiędzy współwłaścicielami. Od strony tej wymaga się zatem podwyższonej miary staranności.

Dariusz Grabarczyk - adwokat.