W wielu wiadomościach milowych pytacie Państwo, co zrobić, gdy dłużnik w zamiarze pokrzywdzenia swoich wierzycieli upłynnił swój majątek i tym samym stał się niewypłacalny, zaś zapadły przeciwko niemu wyrok Sądu jest po prostu niewykonalny?

Otóż w obowiązującym systemie prawnym jest klika możliwości obrony wierzycieli przeciwko podobnym działaniom dłużników.

Zjawisko działania dłużnika na szkodę wierzyciela znane było już w starożytnym prawie rzymskim. Rzymscy juryści wypracowali jedną z cenniejszych instytucji prawa prywatnego, która stanowiła odpowiedź na nielojalne działanie dłużników. Instytucja ta nazwana została skargą pauliańską, która w znakomitej części została wprowadzona do polskiego prawa i obowiązuje do dnia dzisiejszego. Stanowi ona jedną z możliwych dróg obrony interesów majątkowych wierzycieli.

Zgodnie z art. 527 § 1 Kodeksu cywilnego (dalej k.c.) gdy wskutek czynności prawnej dłużnika dokonanej z pokrzywdzeniem wierzycieli osoba trzecia uzyskała korzyść majątkową, każdy z wierzycieli może żądać uznania tej czynności za bezskuteczną w stosunku do niego, jeżeli dłużnik działał ze świadomością pokrzywdzenia wierzycieli, a osoba trzecia o tym wiedziała lub przy zachowaniu należytej staranności mogła się dowiedzieć. Z kolei, zgodnie z §2 cyt. art.czynność prawna dłużnika jest dokonana z pokrzywdzeniem wierzycieli, jeżeli wskutek tej czynności dłużnik stał się niewypłacalny albo stał się niewypłacalny w wyższym stopniu, niż był przed dokonaniem czynności.

Czynność prawna dłużnika może zostać zaskarżona skargą pauliańską tylko wtedy, gdy została dokonana z pokrzywdzeniem wierzycieli. Jak wskazano wyżej, zgodnie z § 2 k.c. z pokrzywdzeniem wierzycieli mamy do czynienia wówczas, gdy wskutek czynności prawnej dłużnika stał się on niewypłacalny albo stał się niewypłacalny w wyższym stopniu, niż był przed dokonaniem czynności

W praktyce orzeczniczej przyjmuje się, że niewypłacalność to aktualny w chwili wyrokowania brak możliwości wywiązywania się z zobowiązań finansowych. Sam fakt dokonania przez dłużnika określonej czynności prawnej nie narusza żadnych praw wierzyciela, jeżeli może on zaspokoić swą wierzytelność z innego majątku dłużnika.

W wyroku z dnia z dnia 19 listopada 1997 r. Sąd Apelacyjny w Warszawie, I ACr 737/97, orzekł, że niewypłacalność, o której mowa w art. 527 § 2 k.c. to aktualny (w chwili orzekania) brak możliwości wywiązywania się ze zobowiązań finansowych. Oznacza on taki obiektywny stan majątku dłużnika, wykazany wszelkimi dostępnymi środkami dowodowymi, w których egzekucja prowadzona zgodnie z przepisami k.p.c. nie może przynieść zaspokojenia wierzytelności pieniężnej przysługującej od dłużnika. Dla skuteczności skargi pauliańskiej nie jest konieczne, by w zamiarze dłużnika leżało pokrzywdzenie wierzycieli ani też by zamiar ten skierowany był przeciwko określonemu wierzycielowi. Wystarcza świadomość dłużnika, że czynność prawna przez niego dokonana może spowodować dla ogółu wierzycieli niemożność zaspokojenia się. Świadomość ta musi istnieć w chwili dokonania czynności prawnej.

Podobnie, w wyroku z dnia 20 listopada 1996 r., I ACr 306/96, orzekł Sąd Apelacyjny w Lublinie, iż sam fakt dokonania przez dłużnika określonej czynności prawnej nie narusza żadnych praw wierzyciela, jeżeli może on zaspokoić swą wierzytelność z innego majątku dłużnika. Dopiero w przeciwnym wypadku służy mu ochrona przewidziana w art. 527 kc. Rzeczą wierzyciela, który chce z tej ochrony skorzystać, jest wykazanie, że przysługuje mu względem dłużnika wierzytelność oraz że nie może być ona zaspokojona z majątku dłużnika na skutek zdziałanej przez niego czynności prawnej, w wyniku której stal się niewypłacalny albo stał się niewypłacalny w stopniu wyższym niż był przed dokonaniem tej czynności. Powództwo z art. 527 kc jest dopuszczalne również i wtedy gdy dłużnikiem jest tylko jeden z małżonków. Stanowisko przeciwne sprzeciwiłoby się przepisowi art. 41 kro, a nadto uniemożliwiało w każdym przypadku wierzycielowi wytoczenie powództwa z art. 527 kc, a tym samym zaspokojenia jego wierzytelności.

Niewypłacalność natomiast w wyższym stopniu zachodzić będzie wówczas, gdy dojdzie do powiększenia niewypłacalności, przy czym każde powiększenie niewypłacalności dłużnika powinno być brane pod uwagę. Nie jest konieczne, aby niewypłacalność zwiększyła się o całą wartość przedmiotu podjętej czynności prawnej (vide: L. Stecki (w:) Kodeks..., s. 519; wyrok SA w Lublinie z dnia 19 marca 1997 r. I ACa 27/97).

W orzecznictwie przyjęto, że pokrzywdzenie powstaje na skutek takiego stanu majątku dłużnika, który powoduje niemożność, utrudnienie lub odwleczenie zaspokojenia wierzyciela

W wyroku z dnia 14 lutego 2008 r., II CSK 503/07, Sąd Najwyższy przesądził, że pokrzywdzenie powstaje na skutek takiego stanu majątku dłużnika, który powoduje niemożność, utrudnienie lub odwleczenie zaspokojenia wierzyciela. Jednocześnie należy podkreślić, że chodzi o rzeczywistą niewypłacalność dłużnika, ocenianą według chwili wystąpienia przez wierzyciela z akcją pauliańską jak również chwili wyrokowania.

Oczywiście, między czynnością prawną dłużnika a pokrzywdzeniem wierzyciela musi istnieć związek przyczynowy.

Jak wskazał Sąd Najwyższy w wyroku z dnia 14 lutego 2008 r., II CSK 503/07, wskazał, że istnienie związku przyczynowego pomiędzy czynnością prawną dłużnika zdziałaną z udziałem osoby trzeciej, a stanem niewypłacalności dłużnika stanowi warunek sine qua non (konieczny) uznania tej czynności za bezskuteczną.

Zasadniczą i najważniejszą konsekwencją powodzenia skargi pauliańskiej jest to, iż jeśli Sąd stwierdzi wystąpienie wszystkich przesłanek z art. 527 k.c., wówczas dochodzi do uznania czynności prawnej dłużnika dokonanej z pokrzywdzeniem wierzycieli za bezskuteczną w stosunku do wierzyciela, który czynność zaskarżył.

Jak wyjaśnił Sąd Najwyższy w wyroku z dnia 28 listopada 1995 r., I CRN 218/95: art. 527 k.c. pozwala na uznanie czynności prawnej dłużnika dokonanej z pokrzywdzeniem wierzycieli za bezskuteczną. Bezskuteczność ta ma charakter względny, ponieważ zachodzi tylko w stosunku do wierzyciela, który czynność zaskarżył. Uzyskanie przez wierzyciela tytułu egzekucyjnego stwierdzającego bezskuteczność czynności dłużnika pozwala na zaspokojenie się z przedmiotu majątkowego, który wskutek czynności prawnej wyszedł z majątku dłużnika lub do niego nie wszedł i znajduje się we władaniu osoby trzeciej (art. 532 k.c.).

Wobec tego, wierzyciel ma możliwość skutecznej obrony przeciwko dłużnikowi, który w zamiarze jego pokrzywdzenia wyzbył się majątku i tym samym stał się albo niewypłacalny albo niewypłacalny w stopniu wyższym, niż był przed dokonaniem czynności prawnej. Wymaga to jednak od wierzyciela właściwego wywiedzenia żądania i zaofiarowania Sądowi stosownych twierdzeń procesowych i wniosków dowodowych, albowiem to właśnie na wierzycielu, zgodnie z art. 6 k.c., spoczywa ciężar łącznego udowodnienia przesłanek opisanych w art. 527 k.c.

Zespół Kancelarii Adwokackiej